Ko‘plab saytlarning ishlashi uchun shaxsiy ma’lumotlar talab etiladi. Masalan, internetda buyurtma berayotganingizda F.I.Sh. va manzilingizni yoki xabarnoma olish uchun ro‘yxatdan o‘tayotganingizda elektron pochtangizni ko‘rsatasiz. Firibgarlar bu ma’lumotlarni qo‘lga kiritish uchun turli usullardan foydalanishlari mumkin.
Parol yoki PIN-kod kabi shaxsiy ma’lumotlaringizni boshqalarga bermang. Ozon xodimlari sizdan hech qachon parol, PIN-kod yoki CVV raqamini so‘ramaydi.
Fishing #
Fishing — foydalanuvchilarning maxfiy ma’lumotlariga, ya’ni login va parollariga kirish maqsadida amalga oshiriladigan internet firibgarligi turi. Masalan, jinoyatchilar asl saytga o‘xshash soxta sayt yaratib, unga havolani messenjerlar yoki elektron pochta orqali yuboradilar. Agar foydalanuvchi saytning soxta ekanligini anglamasa va o‘z ma’lumotlarini kiritsa, bu ma’lumotlar firibgarning qo‘liga tushadi.
Eslatma: Ozon kompaniyasi Viber yoki WhatsApp messenjerlariga xabarlar yubormaydi.
Fishingni qanday aniqlash mumkin? #
Xabarda:
- His-tuyg‘ulardan foydalaniladi, masalan, akkauntingiz buzib kirilgani yoki parolingiz o‘g‘irlangani haqida qo‘rqitib, darhol uni o‘zgartirish uchun havola taklif qilinadi.
- Rasmiy saytdan tashqarida to‘lov amalga oshirishda katta chegirmalar taklif etiladi.
Saytda:
- Sahifa himoyalangan ulanishga ega emas. Xavfsiz aloqani ko‘rsatadigan «https://» prefiksi yo‘q.
- Sahifa manzili Ozon rasmiy saytining manzilidan farq qiladi. Manzildagi belgilar o‘zgartirilgan bo‘lishi mumkin, masalan, «O» harfi o‘rniga «0» raqami ishlatilgan. Shuningdek, boshqa domen ko‘rsatilgan bo‘lishi mumkin, misol uchun, «.ru» o‘rniga «.su».
- Ba’zi havolalar ishlamaydi.
- Sahifada sizdan shaxsiy ma’lumotlaringizni g‘ayritabiiy joylarga kiritish so‘raladi.
Firibgarlikning an’anaviy usuli #
Firibgar turli manbalardan: ijtimoiy tarmoqlar va elektron pochtalardan tortib oddiy yangiliklar saytlarigacha — sizni fishing veb-saytiga olib boruvchi havolani bosishga undaydi. Bunday saytlar mashhur saytlarning tashqi ko‘rinishi va mazmunini nusxalab oladi.
Soxta saytda sizdan identifikatorlar va parollar, mobil telefon raqami hamda boshqa maxfiy ma’lumotlarni kiritishingizni so‘rashlari mumkin.
Mobil telefon orqali firibgarlik usuli #
Zararli dasturiy ta’minot (virus) mobil qurilmani zararlaydi.
Tuzoq sayt. Mobil qurilmadan tashkilot veb-saytini ochmoqchi bo‘lganingizda, virus sizni Ozon Invest yoki boshqa Ozon loyihalarining saytlariga o‘xshash maxsus tuzoq saytga yo‘naltiradi.
Soxta saytda shaxsiy kabinet login va parolini kiritishni, ijtimoiy so‘rovnomada qatnashishni, antivirus yoki yangi ilovani yuklab olishni taklif qilishlari mumkin. Bu orqali turli usullar bilan shaxsiy ma’lumotlaringizni qo‘lga kiritishga urinishadi.
Xat yoki xabarlarni olganingizda, jo‘natuvchining nomi, veb-resurslarga havolalar, xatga zudlik bilan javob berish yoki faylni ochish to‘g‘risidagi talablarga e’tibor qarating. Firibgarlikdan shubhalanganingizda, havolalarni ochmang va shaxsiy ma’lumotlaringizni bermang. Aksiya yoki xatni tekshirish uchun qo‘llab-quvvatlash xizmatiga murojaat qiling. U yerda siz olgan xabar haqiqiy yoki soxta ekanligi tasdiqlanadi.
Qanday himoyalanish mumkin? #
Jo‘natuvchi manzilini diqqat bilan tekshiring. Agar manzil rasmiy manzildan farq qilsa, masalan, «@ozon.ru» va «@google.com» o‘rniga «@ozon-skidki.ru» va «@google-supp.com» bo‘lsa, bu katta ehtimol bilan firibgarlik bo‘lishi mumkin.
His-tuyg‘ularga ta’sir qiluvchi xabarlarga ishonmang. Agar xabar shubha uyg‘otsa, havolalarga kirmang va hech qanday ma’lumot kiritmang.
Fishing xabari kelsa nima qilish kerak? #
Agar shubhali xabar olsangiz, undagi havolalarni ochmang va uni bizga chat orqali yuboring.
Soxta saytlar #
Soxta saytlar tashqi ko‘rinishidan Ozon kabi mashhur saytlarni nusxalaydigan veb-sahifalardir. Bunday saytlarning asosiy maqsadi — sizni parolingizni kiritishga undash.
Notanish odamlar yuborgan havolalarni ochmang. Soxta saytni aniqlash uchun brauzer manzil qatoridagi manzilga e’tibor bering — u rasmiy saytnikidan farq qiladi. Ozon saytining rasmiy manzili: https://ozon.com/.
Soxta saytga kirib qolganda nima qilish kerak? #
Agar soxta veb-saytga kirib qolsangiz, u yerga hech qanday shaxsiy ma’lumotlaringizni kiritmang. O‘zini Ozon sayti deb ko‘rsatayotgan saytlarga havolalarni bizga chat orqali yuboring.
Telefonda firibgarlik #
Telefonda firibgarlik — qo‘ng‘iroqlar yoki SMS orqali shaxsiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash usuli. Masalan, bu bank nomidan qo‘ng‘iroq qilib, karta raqamingizni so‘raydigan firibgarlarning harakati. Bunday firibgarlikning maqsadi kartangizdan pul yechib olish yoki sizni parol va karta ma’lumotlarini kiritishga majbur qilishdir.
Ular sizni kimdir pulingizni o‘g‘irlashga uringan deb qo‘rqitishlari, keyin esa tinchlantirish va bundan himoyalanish yo‘lini taklif qilishlari mumkin, masalan:
- Barcha pullarni aslida firibgarga tegishli bo‘lgan «xavfsiz» hisob raqamiga o‘tkazish.
- Kartaning orqa tomonidagi uchta raqamni (CVV/CVC) aytish.
- Maxsus saytga kirish yoki telefonga ilova o‘rnatish, bu orqali jinoyatchilar unga kirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Firibgarlik usullari vaziyatga qarab o‘zgarib turishi mumkin: pandemiya, ijtimoiy to‘lovlar, chegirmalar, saylovlar va boshqalar.
Mijozlarimiz xabar bergan firibgarlik usullariga misollar:
- Ozon uchun to‘lov topshiriqnomasi orqali internet-do‘kon saytida xarid uchun to‘lovni amalga oshirish taklifi. Topshiriqda to‘lovchining F.I.Sh. ko‘rsatilgan bo‘ladi, biroq to‘lov amalga oshirilgandan so‘ng tovarni Ozon’da xuddi shunday F.I.Sh. bilan shaxsiy kabinet yaratgan firibgar — internet-do‘kon egasi olib ketadi. Bunday holatlarda qanday ehtiyot choralarini ko‘rish kerak: foydalanuvchilar tomonidan sinovdan o‘tgan yoki ishonchli internet-do‘konlardan xarid qiling. Mijozlarni jalb qilish uchun haddan tashqari katta chegirma firibgarlik alomati bo‘lishi mumkin.
- Ozon’da tovarlarni chegirma bilan sotib olish taklifi. Sizdan messenjerga tovarlarga havolalarni yuborishni so‘rashadi, buning o‘rniga esa to‘lov uchun soxta saytga havola olasiz. Qanday ehtiyot choralarini ko‘rish kerak: Ozon ilovasida yoki rasmiy veb-saytidagi aksiyalardan tashqari boshqa chegirmalar taqdim etilmaydi. Messenjerda Ozon’da xodim yoki boshqa shaxs nomidan chegirma bilan xarid qilish taklifi — katta ehtimol bilan firibgarlik.
Boshqa misollar:
- Bank nomidan qo‘ng‘iroq, keyin huquqni muhofaza qilish organlari nomidan firibgarni qo‘lga olish uchun uning ko‘rsatmalarini bajarish so‘ralgan qo‘ng‘iroq. Ma’lumotni oshkor qilish taqiqlanadi, aks holda qonunni buzgan bo‘lasiz.
- Xizmat ko‘rsatish markazidan (internet-do‘kon, davlat xizmatlari) qo‘ng‘iroq qilib, hisobni himoya qilish, shaxsni tasdiqlash yoki hisobni bloklashni oldini olish uchun SMS orqali kelgan kodni aytish so‘raladi.
- Messenjerlar yoki elektron pochtaga parol yoki bank kartasi ma’lumotlarini kiritishni so‘rovchi xabarlar.
Qanday himoyalanish mumkin? #
- Karta ma’lumotlarini notanish odamlarga bermang: raqam, PIN-kod, CVV raqami. Bank xodimlari karta ma’lumotlarini so‘ramaydi.
- His-tuyg‘ularga berilmang. Agar sizni shoshirishsa yoki qo‘rqitishsa, ular firibgarlar bo‘lishi mumkin.
- Ilovalarni o‘rnatish va notanish saytlarga o‘tish bo‘yicha ko‘rsatmalarga amal qilmang.
- Chaqiruvchining shaxsiy ma’lumotlaringiz: F.I.Sh., telefon va hatto karta yoki pasport raqami borligiga tanqidiy munosabatda bo‘ling.
Telefon firibgarlari yozsa nima qilish kerak? #
Agar shubhali xabar olsangiz, undagi havolalarga bosmang. Agar xabarning bankdan kelganiga ishonchingiz komil bo‘lmasa, bank mijozlarni qo‘llab-quvvatlash xizmatiga qo‘ng‘iroq qilib, aniqlashtirish mumkin. Qo‘llab-quvvatlash xizmati raqami bank kartangizda yoki bankning rasmiy veb-saytida ko‘rsatilgan.
Yana savollaringiz bormi — bizga chatda yozing.